تريز (TRIZ) مهمترين اختراع قرن!
گردآورنده: مجيد مظفري
تريز چيست؟
در بازار جهاني امروز و با وجود رقابت سرسختانه جاري در آن ، امکان توسعه محصولات و عبور از موانع توليد بسيار دشوار شده است.
براي عبور از اين مشکلات پيچيده ، يک دوره جديد از “مهندسي نوآورانه ” آغاز شده است تا توانايي ما را براي حل مسائل دشوار و يا غيرممکن مهندسي بطور قابل توجهي بهبود بخشد.
اين روش که TRIZ نام دارد به طرز چشمگيري دانش مهندسي ، خلاقيت و مهارت حل مسأله را افزايش داده ، انقلابي در رويکرد ما براي حل مسائل دشوار که نياز به فکر خلاقانه دارد بوجود آورده است.
TRIZ يک واژه مخفف روسي به معنای تئوري ابداعي حل مسأله يا نوآوري نظام يافته است .
TRIZ بر اساس اصول حاصل از مطالعه بيش از يک و نيم ميليون ثبت اختراع نوآورانه در جهان بنا شده است .
TRIZ يک فلسفه، يک فرآيند و يک سري از ابزار است .
مجموعه آن با يک تخمين مناسب از بالاي ۱۵۰۰ نفر- سال تحقيق و مطالعه بر روي بهترين راه حل هاي جهاني در زمينه هاي علوم، رياضي و مهندسي ( و تجزيه و تحليل سيستماتيک اختراعات ثبت شده از سراسر جهان) و همچنين توجه به جنبه هاي دروني و روانشناسي خلاقيت بشري تهيه شده است.
نکات کليدي يافت شده از اين تحقيقات عبارتند از:
- تمام نوآوري ها از کاربرد تعداد بسيار اندکي از اصول و استراتژي هاي نوآورانه حاصل شده اند.
- روند تحول تکنولوژي ها بشدت قابل پيش بيني هستند.
- امکان استفاده از قوي ترين راه حل هاي تبديل عناصر زيانبار و ناخواسته از يک سيستم به منابع مفيد وجود دارد.
- امکان استفاده از قوي ترين راه حل ها براي جستجو و از بين بردن تناقضات در طراحي ها و محصولات ممکن است.
TRIZ امکان دسترسي به دانش و تجربيات بهترين مغزهاي خلاق جهان را براحتي فراهم نموده است .
سعي آن در تکميل و اضافه کردن ساختار به خلاقيت طبيعي ماست و نه جايگزين شدن بجاي آن.
گنريش آلتشولر (مبدع تريز) بيش از ۲۰۰۰۰۰ اختراع ثبت شده (پتنت) را مورد بررسي قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مسئله هاي ابداعي (يعني مسئله هائي که راه حل آنها مشخص نيست و بايستي آن را با روش هاي خلاق و ابداعي کشف کرد) چگونه حل شده اند .
از بين اين تعداد آلتشولر ۴۰۰۰۰ اختراع مهم و برجسته و به عبارتي راه حل هاي خلاق و ابداعي اصلي را مورد مطالعه عميق تر قرار داد. براساس نتايج حاصل از اين نوع مطالعات خلاقيت شناسي تحليلي ، آلتشولر به کشفيات بسيار مهمي دست يافت و اصول ، مفاهيم و روش هاي TRIZ را به عنوان يک علم نوين و بسيار با ارزش به جهان ارائه نمود .
در تجزيه و تحليل ثبت اختراعات، آلتشولر ۵ سطح از نوآوري ها را مشخص کرد :
سطح نوآوري |
درجه خلاقيت |
درصد راه حل ها |
منبع دانش |
تعداد آزمون و خطا |
۱ |
راه حل روتين |
۳۲% |
دانش فردي |
۱۰ |
۲ |
بهبود جزيي |
45% |
دانش کسب و کار |
۱۰۰ |
۳ |
بهبود عمده |
18% |
دانش در صنعت |
۱۰۰۰ |
۴ |
پروژه جديد |
4% |
ترکيب کل دانش در صنايع مختلف |
۱۰۰۰۰۰ |
۵ |
کشف |
1% > |
کل دانش بشر |
۱۰۰۰۰۰۰ |
روش TRIZ براي سطح ۳ (بهبود عمده) و سطح ۴ (پروژه جديد) اعمال شد. سطوح ۱ و ۲ بخاطر بهبودهاي جزيي و روتين و سطح ۵ (کشفيات) بخاطر عدم تکرار آنها بصورت گسترده از مطالعات آلتشولر کنار گذاشته شدند. لذا فقط اختراعات خلاقانه (سطوح ۳ و ۴) جهت مطالعات براي يافتن الگوريتم اختراعات مورد استفاده قرار گرفتند.
بر اساس اين مطالعات چندين ساله بر روي اختراعات و کشف راه حل هاي آن در قالب TRIZ، آلتشولر و ساير دانشمندان همکار وي به اين نتيجه مهم خلاقيت بشري پي برده که تنها کمتر از ۱۵۰۰ مسئله خلاق (بر اساس ماتريس تناقض هاي فني ) و فقط ۴۰ راه حل کلي خلاق براي کل آن مسائل وجود دارد و مرتباً هم مسائل و هم راه حل ها در جهان تکرار مي شوند.
لذا از ديدگاهTRIZ خلاقيت به مفهوم يافتن آن راه حل ها بدون انجام سعي و خطاهاي مجدد و تنها با الهام گيري از راه حل هاي يافت شده قبلي است.
از آنجا که دانشTRIZ برآيند دانش مخترعان جهان است مبناي آن گسترده تر از دانش شخصي و سازماني است و همچنين حوزه تحقيقات علمي اين تئوري رو به گسترش است. از اين رو راه حل هاي خلاقانه TRIZ براي حل مسائل خلاق بسيار قابل اتکا تر از راه حل هاي فردي و شخصي است.
نتيجه نهايي ايده آل(Ideal Final Result (IFR)) توصيفي است از بهترين راه حل ممکن براي حل يک مشکل ( يا تناقض)، بدون توجه به منابع يا محدوديت هاي مسئله اصلي.
IFR يکي از مفاهيم اساسي TRIZ است. يک IFR خوب مي تواند به يک حل کننده مسئله کمک کند تا بر گرايش رواني يا رخوت ذهني خود غلبه کند و به راه حل ميانبر با تفکر به راه حل در قالب کارکرد و بدون توجه به خود مشکل و ريشه آن( تمرکز بر روي کارکردها و نه بر روي فرايند و ابزار موجود) برسد. ايده IFR براي ايجاد تعريفي روشن از اهداف و حذف دوباره کاري هاست (حل مسئله درست از ابتدا). يکي از مفاهيم پايه اي TRIZ هدايت يک سيستم به سمت افزايش ايده آل بودن است. نتيجه نهايي اين تکامل به شرح زير است:
- دارا بودن سيستمي با تمام مزايا.
- بدون زيان و صدمه و
- بدون هيچگونه هزينه از مسئله اصلي
يک سيستم ايده آل داراي يک عملکرد خالص و ناب است زيرا:
- هيچ فضايي را اشغال نمي کند.
- هيچ وزني ندارد .
- هيچ کارگري نياز ندارد .
- هيچ تعميري نياز ندارد .
- داراي مزايا بدون صدمه است.
لذا يک سيستم ايده آل سيستمي است که وجود فيزيکي ندارد ولي عملکرد آن وجود دارد(نظير دانشگاه مجازي).
قانون افزايش سطح ايده آل بودن (قانون کمال) در TRIZ، به اين معني است که نظام هاي فني همواره به سمت افزايش درجه ايده آل بودن يا کمال خود پيش مي روند. ايده آلي يا سطح ايده آل بودن عبارت است از نسبت جمع کليه عملکردها و جنبه هاي مثبت و مفيد سيستم به جمع کليه اثرات زيانبار يا جنبه هاي منفي و مضر سيستم.
هر چه صورت کسر بيشتر و مخرج آن کمتر شود عملاً ما به سوي ايده آل بودن گام برمي داريم.
بسياري از سازمانها و شرکتها از TRIZ بعنوان يک ابزار براي تقويت مزيتهاي رقابتي بهره ميبرند. زيرا TRIZميتواند کمک کند تا فضاي خارج از تخصص کاريمان را نيز ببينيم؛ با راهحلهاي خوبي که در ساير تخصصها وجود دارد آشنا شويم و از آنها براي حل مشکلاتمان الهام بگيريم.
TRIZ ميتواند نشان دهد که بازار به کدام سمت مي رود و چگونه مي توانيم قبل از رقبا به آن برسيم؛ و نشان خواهد داد که چگونه محصول فعليمان را بهبود دهيم و تشخيص دهيم چه محصولات جديدي وارد بازار مي شوند که ممکن است محصول فعلي ما را منسوخ کنند.
در قرن ۲۱ مهندس بودن کافي نيست زيرا بيشتر دروس مهندسي بصورت نرم افزار در بازار يافت مي شود. تنها فعاليتي که هنوز براي انديشه مهندسان ارزش افزوده ايجاد کرده و قابل مکانيزه شدن نيست خلاقيت است. لذا امروزه ما فقط مهندس نياز نداريم بلکه مهندسان خلاقي را طالبيم که در رقابت جهاني ايده جديدي ارائه نمايند.از اين رو فراگيري خلاقيت براي کليه مهندسان يک امر ضروري است.
منبع: WWW.Trizclub.ir