کپي رايت Copyright چيست؟
مطلب زير که اطلاعات کلي درباره قانون کپي رايت (حق تکثير) به شما مي دهد، برگرفته از پيمان برن (Berne Convention) براي حمايت از دارايي ادبي و هنري است و در آن به قانون خاص هيچ کشوري اشاره نشده است. پيمان برن که در سال ۱۸۸۶ در شهر برن، بين کشورهاي پادشاهي، منعقد شد. قبل از آن حقوق قانوني
يک اثر متعلق به نويسنده آن بود اما نويسنده در خارج از مملکت مورد نظر، فاقد حقوق قانوني بود و مثلا در فرانسه، کتاب يک نويسنده انگليسي بدون اجازه او چاپ ميشد و نويسنده حق اعتراض نداشت. پيمان برن داشتن حق قانوني بر مالکيت يک اثر را در تمام کشورها قابل اجرا دانست.
پيمان برن تا کنون بارها مورد تجديد نظر قرار گرفته و از سال ۱۹۶۷ مديريت آن بر عهده سازمان جهاني حمايت از حقوق مايملک معنوي Word Intellectual Property Organization يا WIPO قرار گرفته است.
کپي رايت براي حمايت از فعاليت هاي ادبي، هنري، علمي و …
کپي رايت نوعي حفاظت قانوني از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبي، علمي و هنري است.اين آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالي که داراي ماهيتي قابل درک باشند- يعني ديده،شنيده يا لمس شوند، شامل اين حمايت خواهند بود. اگر اين اثر يک مقاله، نمايشنامه، ترانه، يک حرکت جديد در رقص، کد HTML يا گرافيک کامپيوتري باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD يا هارد درايو کامپيوتر باشد هم، شامل قانون کپي رايت ميشود. قانون کپي رايت به خالق اثر اجازه ميدهد تا از حقوق انحصاري تکثير، اقتباس در شيوه بيان نو (مانند به فيلم تبديل کردن يک رمان)، پخش و نمايش عمومي اثر استفاده کند. انحصاري به اين معنا است که تنها خالق اثر، نه کسي که به نحوي به اثر دسترسي دارد، ميتواند از اين حقوق استفاده کند.
قانون کپي رايت از چه زماني آغاز ميشود و چه شرايطي دارد؟
قانون کپي رايت از زماني که اثري در شکلي ملموس به وجود بيايد، شامل آن اثر ميشود. براي مثال، يک ترانه سراي ساکن آمريکا، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright © در کنار آن تاکيد ميکند که نويسنده اشعار است. سپس نوشته هايش را در پاکتي گذاشته و به آدرس خودش پست ميکند و اين پاکت را دربسته نگه ميدارد. درواقع شاهد او تاريخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن اين نامه، اثر خود را در دفتر کپي رايت آمريکا به ثبت مي رساند تا از هرگونه سوئ استفاده حمايت شود. حتا اگر شخصي قبل از ثبت رسمي اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت ميتواند مالکيت خود را به اثبات برساند.
اين مثال درباره آثار ديجيتالي هم صدق ميکند به اين صورت هنگام حفظ يک اثر در کامپيوتر، تاريخ و ساعت آن هم حفظ ميشود و شما با در دست داشتن فايل اصلي همواره ميتوانيد ثابت کنيد که زودتر از شخصي که به نحوي (براي مثال از وب سايت) به اثر شما دست يافته، آنرا به وجود آورده بوديد. اگر اين شيوه از نظر شما کاستي هايي دارد ميتوانيد اثر خود را بر روي ديسکت يا CD کپي کرده و به آدرس خود پست کنيد. آنرا در جاي مطمئني نگه داريد و در موقع لزوم در حضور شاهد، آنرا باز کنيد.
چه زماني کپي رايت يک اثر به پايان ميرسد؟
گاهي اوقات در يک ثبت کپي رايت به چند تاريخ برمي خوريم براي مثال: “© Copyright 1998, 1999 John Smith.” از آنجايي که يک خالق اثر در طول زمان کار خود را تصحيح، تکميل يا دوباره نويسي ميکند، تمام تاريخهاي ثبت شده زمان خلق اثر را در دوره هاي مختلف مشخص ميکنند و نشان دهنده زمان پايان گرفتن کپي رايت نيستند.
تاريخ انقضاي کپي رايت، بر اساس پيمان برن، حداقل شامل طول حيات خالق آن و ۵۰ سال پس از مرگ او است. اين مقدار زمان شامل تمام کشورهاي عضو در پيمان برن ميشود و هر کشور ميتواند زمان بيشتري براي قابل اجرا بودن کپي رايت قائل شود اما اين زمان نميتواند از مقدار تعيين شده در پيمان کمتر باشد. گاهي اوقات در طي يک وصيت رسمي حقوق يک اثر به بازماندگان صاحب آن تعلق ميگيرد که البته بايد به تاييد رسمي رسيده باشد.
کپي رايت در اينترنت
هنگامي که از يک وب سايت ديدن ميکنيد، کپي کردن مطالب، تصاوير يا کد HTML آن با چند کليک انجام پذير است و بسياري از ما به دلايل مختلف اين کار را انجام ميدهيم. اشتباه عمومي در مواد موجود در اينترنت، اين است که اينترنت يک فضاي عمومي بوده و برداشت مطالب آن آزاد است، به خصوص که SAVE يا COPY فايلهاي آن به سادگي امکان پذير است و تقريبآ نمي توان از آن جلوگيري کرد. اين طرز فکر مانند آن است که به خود اجازه دهيم به دليل قرار داشتن فضاي مقابل پارکينگ منازل در خيابان، در مقابل درب پارکينگ افراد پارک کنيم!
آنچه در اينترنت ميبينيم در صورتي قابل کپي کردن است که يا دولتي باشد مانند سفارت خانه ها، دانشگاهها و مانند آن …، يا تاريخ کپي رايت آن منقضي شده باشد و يا صاحب وب سايت حقوق خود را لغو يا واگذار کرده باشد. به خاطر داشته باشيد که “اينترنت” و فضاي عمومي يا “public domain” هم معني نيستند.
مطالبي که توسط ديگران تهيه شده و با کسب اجازه قابل استفاده هستند
صاحبان فايلها و برنامه ها، تصاوير گرافيکي (عکسها، نشانه ها، آثار هنري ديجيتالي)، نوشته ها، متون، HTML، javascripts و تمام مواردي که استفاده از آن مجاز اعلام شده اند، به شما اجازه نمي دهند که مواد مورد نظر را به نام خود ثبت کنيد و اين اجازه به معناي احراز مالکيت نيست. علامت کپي رايتي که در پايين صفحه يک وب سايت مي بينيد براي بخشهايي است که دارنده سايت خودش به وجود آورده (مثلا طرح گرافيکي يک وب سايت موسيقي) نه بخشهايي که صاحب سايت اجازه استفاده آنها را دارد.
گرافيک ها و تصاوير لينکي رايگان
تصاوير گرافيکي که در سايتها با عنوان Free يا رايگان عرضه ميشوند، جزو اموال عمومي نيستند، شما ميتوانيد از اين تصاوير به طور رايگان استفاده نماييد اما “صاحب” آن به شمار نخواهيد آمد. درواقع شما در صورتي ميتوانيد از آنها استفاده کنيد که با شرايط صاحب آن موافقت کنيد. براي مثال اگر صاحب اثر خواسته باشد که “در تصوير دخل و تصرف نکنيد” يا “فقط در homepage شخصي خود از آن استفاده کنيد” حتما اين کار را انجام دهيد. همين مساله در مورد تصاوير لينکي و نشانه ها هم صدق ميکند.
فونتها و علائم تصويري يا Dingbats
عده اي تصور ميکنند که طراحي فونت شامل قانون کپي رايت نميشود و هنگامي که يک فونت طراحي شد، ميتواند توسط عموم مورد استفاده قرار بگيرد. اما اينکه يک فونت به راحتي قابل تکثير، کپي و انتشار است و اينکه “خط” وسيله اي براي بيان ايده ها و آثار تازه است، دليل محکمي براي شامل نشدن قانون کپي رايت بر آن نيست. درست است که خط اصولا براي بيان تصويري افکار و ايده ها به وجود آمده است، اما يک طراح خط، براي کار خود همانقدر وقت، انرژي و خلاقيت مصرف ميکند که يک نقاش يا نويسنده و با توجه به شرايط قانون کپي رايت، صاحب اثر معرفي ميشود.
آيا HTML واقعا شامل کپي رايت ميشود؟
طراحي يک صفحه اينترنتي يا layout آن هم نوشته يا طراحي صاحب آن است و يک HTML هنگامي که بر روي کاغذ نوشته ميشود يا از آن يک پرينت تهيه ميشود و به عبارتي به شکل ملموس درمي آيد، شامل قانون کپي رايت خواهد شد. البته اين قانون در موردي صادق است که شخصي، خودش کد مورد نظر را نوشته و اجرا کرده باشد. کپي کردن يک HTML از جاي ديگر، شما را صاحب آن نخواهد کرد. البته هنگامي که شما صفحه اي را ميبينيد و آنرا بدون کپي کردن کدها، به طور قانوني شبيه سازي مي کنيد، مسئله فرق ميکند. در اين مورد کدها شامل کپي رايت نميشوند بلکه نتيجه ملموس آن که به صورت يک layout، به ثبت رسيده است غير قابل دخل و تصرف محسوب ميشود.
تغيير کلي در نوشته، متن، تصاوير و… شخص ديگر و تبديل آن به يک نسخه جديد
اگر با اجازه صاحب اثر، در متن، تصوير، کد HTML و موارد مشابه آن تغيير کلي ايجاد کنيد و اين تغييرات موافق با شرايط صاحب اثر باشد، شما صاحب اثر جديد هستيد. در غير اين صورت به دزدي ادبي/هنري محکوم خواهيد شد.
ترجمه يک متن از اينترنت شامل قانون کپي رايت ميشود؟
مطابق با پيمان برن ” نويسندگان متون ادبي و هنري که توسط اين پيمان مورد حمايت قرار دارند، داراي حق اختصاصي ترجمه يا اعطاي حق ترجمه اثر خود را به ديگري هستند.” اين جمله به اين معنا است که براي ترجمه يک متن (ادبي، هنري، علمي)، شما به اجازه صاحب آن نياز داريد و با وجود اينکه حقوق مربوط به ترجمه اثر را به دست خواهيد آورد اما بايد نام نويسنده را در ترجمه ذکر نماييد. استفاده منصفانه يا Fair Use مربوط به بخشي از قانون کپي رايت است که در آن اجازه استفاده از تمام يا بخشي از يک مطلب براي “تضمين شاعرانه”، “خبر رساني”، تحقيق و تحصيل” ، بدون اجازه نويسنده مجاز اعلام شده است. اگر اين استفاده در مواردي به غير از اينها باشد غير قانوني است. براي مثال استفاده از عکس مجله National Geographic در وب سايت شخصيتان، براي توصيف سفرتان به آفريقا، غير قانوني است. اما اگر همان عکس را براي يک مقاله تحقيقي درباره عکاسي با ذکر منبع، در سايت خود بگذاريد مشکلي پيش نخواهد آمد. توجه کنيد که استفاده از منابع اطلاعاتي وب سايتها، بدون ذکر منبع، به هر دليلي غير قابل قبول خواهد بود.
قانون کپي رايت بين المللي
قوانين کپي رايت در ابتدا در هر کشوري بصورت مستقل تعريف شده بود؛ تا اينکه در سال ۱۸۸۶ معاهده برن (Berne Convention) براي اولين بار به عنوان قانون کپي رايت بين المللي نوشته شد. طبق اين معاهده اعضا موظفند هر محصولي در حوزه ادبيات، هنر و علم را تحت حفاظت قرار دهند. يکي از بنيادي ترين مسائل اين معاهده “طرز عمل ملي” (National Treatment) است که طبق آن هر عضوي بايد همان حقوقي که براي شهروندان خود قائل شده است را براي ساير اعضا قائل شود.
هيچ قانون جهاني کپي رايتي وجود ندارد که از اثر شما در تمام جهان محافظت کند. البته کشورهاي عضو پيمان برن و معاهده کپي رايت جهاني، اين امکان را براي شما به وجود آورده اند تا از آثار خود در کشورهايي غير از وطن خود، حمايت نماييد. بنابر اين قرارداد، آثار زير مورد حمايت قرار ميگيرند:
- آثار چاپ شده و چاپ نشده يک نويسنده که از اهالي يا ساکنين يکي از کشورهاي تحت قرارداد باشد.
- آثاري که با اجازه نويسنده اش که از اهالي يا ساکنان کشورهاي تحت قرارداد نباشد، در يکي از کشورهاي هم پيمان ، چاپ شده باشد.
در اين صورت اثري که چاپ شده باشد، اگر به طور همزمان يا در فاصله ۳۰ روز پس از اولين انتشارش در دو يا چند کشور تحت قرارداد به چاپ برسد، شامل حقوق کپي رايت پيمان برن و کپي رايت جهاني ميشود و در تمام کشورهاي اين پيمان، تحت حمايت قرار ميگيرد.
در شکل زير کشورهاي عضو معاهده برن (قانون کپي رايت بين المللي) به رنگ آبي مشخص شده اند. کشور ايران اگرچه در داخل يک سري قوانين حفاظت از مالکيت معنوي به تصويب رسانده است، اما همانطور که مشاهده مي کنيد هنوز به عضويت اين معاهده در نيامده است.
يکي ديگر از مسائل اصلي معاهده برن تعريف بنيادي کپي رايت است که اعضاي عضو بايد حداقل آنها را در داخل به تصويب برسانند و اجرا نمايند. البته اعضا به صلاحديد خود مي توانند با رعايت قانون “طرز عمل ملي” اين حقوق را گسترش دهند. يکي از پايه هاي مهم معاهده برن مدت تحت پوشش بودن يک اثر است که برابر طول عمر خالق اثر به علاوه حداقل ۵۰ سال مي باشد. يکي ديگر از پايه هاي معاهده برن آن است که مالکيت معنوي از زمان توليد کار يا خلق اثر شروع مي شود و به مسائلي مانند ثبت اثر در دفترخانه يا ليست خاصي وابسته نيست.
طبق معاهده برن استفاده از آثار بصورت نقل قول در اخبار، کاربردهاي آموزشي و آثار قانوني منتشر شده بلامانع است.
گردآوری : هادی اکبريان
منابع :
http://www.senmerv.com/archives/000097.php
http://www.senmerv.com/archives/000101.php
http://fa.wikipedia.org/wiki/کپي رايت
http://www.porseshkadeh.com/Question/19756.aspx
