در روزي که توافق هسته اي تاريخ ساز شد اتفاق علمي ديگري در تاريخ علم و دست يافت هاي ارزشمند بشر ثبت شد. بالاخره فضاپيماي افق هاي نو به نزديک ترين حالت از سياره پلوتو رسيد. انتظار بيش از ۹ ساله بشر به انتها رسيد
و مرز کاوش در اعماق منظومه شمسي در هم شکسته شد. اين افقي جديد به روي پرونده علمي سياره کوتوله منظومه شمسي است و اطلاعاتي ارزشمند براي بشر در پي خواهد داشت.
نیم نگاهی به کوتوله ای که حالا خیلی محبوب است
داستان پلوتو تنها همین یک نسل پیش آغاز شد، زمانی که کلاید تامبای جوان جستجوی سیاره ی X را بر عهده گرفت؛ سیاره ای که نظریه ها، وجودش در آن سوی مدار نپتون را پیش بینی کرده بودند. وی نقطه ی روشن کم نوری را یافت که ما اکنون آن را همچون یک دنیای پیچیده و فریبنده می بینیم.
شاید این داستان به دلیل همین فراز و نشیب های زندگی ژلوتو باشد که برای خیلی ها جذاب شده است. این موجود کوچک بنا به نظر اتحاديه بين‌المللي نجوم از سال ۲۰۰۶ ديگردر فهرست سياره‌هاي منظومه شمسي جايگاهي ندارد؛ اين روزها به دليل نزديک شدن فضاپيماي ناسا به آن کانون توجه دانشمندان و دانش پژوهان شده است. ماجرای خط خوردن نام ژلوتو از لیست سیارات منظومه شمسی تا مدت ها نقل محافل علمی بود و بسیاری از دوست دارن نجوم که ذوق هنری خوبی هم داشتند این موضع را دستمایه ساخت و طراحی آثار هنری جالبی قرار دادند. به شکلی که اگر هم اکنون نام پلوتو را گوگل کنید با تصاویر هنری جالبی مواجه می شوید که احساسات منجم ها و دوست داران آسمان را به این ماجرا نشان می دهد. پلوتو اکنون به عنوان سياره کوتوله از جمله «اجرام فضايي فرانپتوني» شناخته مي‌شود و لحظه به لحظه اسرار خود را بيشتر نمايان مي‌کند.
پیش به سوی کوتوله دوست داشتنی
افق‌هاي نو سريعترين فضاپيمايي است که تاکنون از يک وسيله پرتابگر رها شده است. پرتاب فضاپيماي مذکور در ۱۹ ژانويه ۲۰۰۶ ميلادي (۲۹ دي ۱۳۸۴ هجري‌شمسي) بر فراز يک راکت اطلس-۵/سنتار انجام شد که طي آن فضاپيما با رکورد سرعت ۱۶٫۲ کيلومتر بر ثانيه (۵۸۳۴۸ کيلومتر بر ساعت) از ميدان جاذبه زمين فراري داده شد. کاوشگر مدار ماه را در ۹ ساعت رد کرد و براي کمک گرانشي از مشتري تنها در طي ۱۳ ماه به اين غول گازي رسيد و حدود ۱۵ هزار کيلومتر بر ساعت به سرعتش افزوده شد تا مسير يکسره نهايي را به سمت پلوتو در پيش گيرد.
نیوهورایزنز و مسئولیت هایی که به دوش می کشد
افق‌هاي‌نو قرار است ويژگي‌هاي سياره‌شناختي پلوتو و ماه‌هاي آن را بررسي و داده‌برداري نمايد؛ اما سفر طولاني اين فضاپيما قرار نيست با رسيدن به پلوتون خاتمه يابد بلکه طبق برنامه‌ريزي‌هاي انجام شده کاوشگر فضايي افق‌هاي نو پس از گذر از کنار پلوتو به سراغ کمربند کويپرخواهد رفت تا دست کم با يکي از اجرام اين کمربند نيز ملاقات کند.
نيو هورايزنز از آغاز سفر خود در مجموع ۱۸ فاز خواب زمستاني داشته است که طولاني ترين آن ۲۰۲ روز طول کشيد. آخرين خواب زمستاني اين کاوشگر تنها ۹۹ روز بود.
گروه دانشمندان مسئول اين مأموريت، به کمک تلسکوپ فضايي هابل، سه جرم جالب را با قطر بين ۲۵ تا ۵۵ کيلومتر در حدود يک و نيم ميليارد کيلومتري پلوتون شناسايي کرده اند.
پلوتون با دو هزار و ۳۰۰ کيلومتر قطر، از ماه ما کوچکتر است و جرم آن ۵۰۰ برابر کوچکتر از جرم زمين است. پلوتون پنج قمر دارد و هر ۲۴۷٫۷ سال يک بار به دور خورشيد مي گردد.
اما اين کاوشگر در ۱۴ جولاي ۲۰۱۵ ( ۲۳ تير ۱۳۹۴) انتظارها را پايان داد و به نزديک‌ترين فاصله از پلوتو مي رسد و در اين حين به بررسي ترکيبات سطحي و ويژگي هاي پلوتو و اقمار آن خواهد پرداخت. پس از اين مرحله، به احتمال زياد فضا پيما به سوي جرم يا اجرامي از کمربند کوييپر رهسپار خواهد شد که دست چين تيم نيوهورايزنز و سازمان ناسا خواهد بود.
حس کنجکاوي و کشف افق‌هاي جديد همراه با اکتشافات بيشتر، از ويژگي‌هاي خاص دانشمندان است.
به علت فاصله زياد پلوتو با زمين (حدود ۵ ميليون برابر فاصله تهران مشهد) اطلاعات ما از اين سياره زياد نبود اما اکنون بعد از سفر ۹ ساله فضاپيماي ناسا و با ارسال تصاوير جديد چشمانمان به جمال پلوتو روشن و روشن‌تر مي‌شود. البته اطلاعات فضاپيما با سرعت نور به زمين مخابره مي‌شوند اما به دليل فاصله زياد با تاخير چهار و نیم ساعته به دست ما مي‌رسند. با اين حال لحظه به لحظه رازهاي جديدي از اين سياره اعجاب انگيز براي دانشمندان فاش مي‌شود.
به راستي چه نکاتي اين سياره کوتوله را آنقدر جالب توجه قرار داده که دانشمندان ناسا حاضر به تقبل هزينه بالاي ماموريت و صبري نه ساله براي رسيدن به پلوتو شده اند؟
افق های نو رفته است تا این اطلاعات را برای مان به دست بیاورد:
تهيه نقشه از ترکيبات سطحي پلوتو و قمرش شارون
بررسی ويژگي‌هاي زمين شناسي و مورفولوژي پلوتو و شارون
مشخص کردن نوع جو طبيعي پلوتو و سرعت گريز گازهاي آن
جستجو براي يافتن جو اطراف شارون
تهيه نقشه از دماي سطحي پلوتو و شارون
جستجو براي يافتن حلقه‌ها و قمرهاي اضافي
انجام تحقيقات مشابه روي يک يا چندتا از اجرام کمربند کوييپر با ادامه مسير فضاپيما
کشفيات روزهاي اخير از سياره کوتوله يخي
* تاکنون دانشمندان از وجود نيتروژن و متان يخ زده در مناطق قطبي پلوتو مطمئن شده اند. همچنين دريافتند که پلوتو از اندازه برآورد شده کمي بزرگتر است.
*دانشمندان پيشتر برآورد کرده بودند که قطر اين سياره کوتوله ۲۳۰۰ تا ۲۴۰۰ کيلومتر باشد اما حالا مشخص شده که اين جرم فضايي تقريبا ۲۳۷۰ کيلومتر است يعني برآوردي که به حداکثر تصور قبلي نزديک است.
اکنون با اطمينان مي‌توان گفت ؛ پلوتر بزرگتراز تمام اجرام شناخته شده منظومه شمسي فراتر از مدار نپتون است.
*تیم کنترل‌کننده کاوشگر افق‌های نو، عکس‌های واضحی از این دشت‌های یخی منتشر کرده است. دشت‌های یخی پلوتو که در بخش قلب‌گونه پلوتو، قرار دارد. یعنی بخش‌هایی که رنگ روشن‌تری دارد. دانشمندان تخمین می‌زنند که این دشت‌های یخی جوان باشند و تنها ۱۰۰ میلیون سال از عمر آنها می‌گذرد.
*عکس های بسیار ارزشمندی در این مدت از قمرهای پلوتو به زمین مخابره شده که عوارض سطحی و برخی ویژگی های هیدرا و شارون را نشان می دهد. تا اکنون که این مقاله در حال نگارش است فعلا حوزه اطلاعات مخابره شده در همین حد است.
اظهار نظر مدیر کل ناسا درباره این ماموریت
چارلز بولدن معتقد است: کاوش پلوتو و ماه هایش توسط نیوهورایزنز نقطه ی اوج کاوش های ۵۰ ساله ی ناسا و آمریکا از سیاره های سامانه ی خورشیدی است. ما یک بار دیگر در رویدادی تاریخی جایگاه نخست را از آن خود کردیم. ایالات متحده ی آمریکا نخستین کشوریست که به پلوتو رسیده، و با کامل شدن بررسی آغازین سامانه ی خورشیدی توسط این ماموریت، به دستاوردی چشمگیر دست یافته که هیچ کشور دیگری را یارای هماوردی با آن نیست.
دانشمندان کاوشگر افق‌های نو می‌گویند ۱۶ ماه طول می‌کشد که همه اطلاعات پلوتو و ماه بزرگ آن شارون به زمین ارسال شود. این تیم امیدوار است با این داده‌ها نقشه دقیقی از پلوتو و ماهش ارائه دهد.
در این عکس که فضاپیمای نیوهورایزنز در روز ۱۳ ژوییه ی ۲۰۱۵ از فاصله ی ۷۸۰ هزار کیلومتری، با دوربین شناسایی برد بلند خود (LORRI، لوری) گرفته، پلوتو تقریبا همه ی چارچوب را پوشانده است. این آخرین و پرجزییات ترین عکسی است که فضاپیما پیش از رسیدن به نزدیک ترین فاصله در روز ۱۴ ژوییه به زمین فرستاده. رنگ های تصویر از داده های کم وضوح تری که دستگاه رالف (Ralph) در اوایل روز ۱۳ ژوییه گرد آورده بود به دست آمده. چیزی که در این تصویر بیش از همه به چشم می خورد ساختار گسترده و روشنی است که نام غیررسمی “قلب” بر آن گذاشته شده و حدود ۱۶۰۰ کیلومتر پهنا دارد. این قلب هم-مرز با ساختارهای تیره ی استوای پلوتو و نیز یک زمینه ی لکه لکه ی پیچیده در خاورش است. ولی حتی با این وضوح هم، بیشتر سطح درون این قلب به اندازه ی چشمگیری هموار و بدون ویژگی به نظر می رسد، که می تواند نشانه ی فرآیندهای زمین شناختیِ در حال انجام در آن باشد.
پلوتو و فضاپیمای محبوب new horizens این روزها شبیه یک دریچه به سوی کشف دانستنی های جدید هستند. شاید جدای از اطلاعات علمی برای دانشمندان، پلوتو مجموعه ای از تلفیق علم و احساسات عامیانه مردم بوده باشد. چه از روزهای کنار گذاشته شدنش از منظومه شمسی و چه از روزهایی که به لطف تلسکوپ فضایی هابل فقط یک تصویر گنگ و نامفهوم از او داشتیم و چه هنگامی که پس از حدود ده سال انتظار، چهره واقعی پلوتو را دیدیم. اولین تصویر واضحی که افق های نو برای مان فرستاد تصویری بود که در آن عوارض سطحی پلوتو شکل یک قلب را ایجاده کرده بودند. شکلی که بعد از مدت ها توجه همه را به این کوتوله دور دست جلب کرد و احساسات خیلی از علاقه مندان و هنرمندان را برانگیخت. تلاشی که بشر برای شناخت جرمی انجام داد که روزی جزو سیارات منظومه شمسی بود و حالا نتیجه اش همه را حیران کرده است. پلوتو سیاره کوتوله ای بسیار جوان تر از تصورات دانشمندان است و هم چنان باید در انتظار خبرهای شگفت انگیز جدید بود.
هم زمانی این رویداد با توافق هسته ای به زعم برخی از ژورنالیست ها اتفاق حائز اهمیت و البته جالبی بود. دو ماجرا که تقریبا هم زمان با هم آغاز شدند و هم زمان با هم به سرانجام رسیدند. ارسال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و ارسال فضاپیمای افق های نو به سوی پلوتو و در نهایت خبر موفقیت آمیز بودن سیر هردو در یک روز و در یک ساعت شاید نمود افق های جدیدی باشد که به روی افزایش آگاهی بشر و صلح جهانی گشوده شده است. البته که باید صبوری بود چرا که راه علم و رسیدن به سطوح بالاتر از ارتباطات جهانی صعب العبور است
به قلم : مريم ملی – عضو انجمن نجوم آسمان توس
