از دماوند بیشتر بدانیم
دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر از سطح دریا بلندترین کوه ایران و بلندترین قله آتشفشانی آسیا است. ارتفاع نسبی دماوند، که با اندازه گیری ارتفاع قلّه نسبت به پست ترین درّه بین این قله و نزدیک ترین قلّه مرتفع تر تعیین می شود، ۴۶۶۱ متر است که
دماوند را در رده دوازدهمِ بلندترین قلّه های دنیا از نظر ارتفاع نسبی قرار می دهد. در زمستان دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیرصفر و در تابستان تا یکی دو درجه بالای صفرپاییـــــن می آید.سرعت طوفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت می گذرد و سرعت باد در کوهپایه ها گاهی به هفتاد کیلومتر در ساعت می رسد.میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی لیتر در سال است و بارش در ارتفاعات به صورت برف است. هوا در ارتفاعات دماوند بسیار رقیق است بطوریکه فشارهوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریااست. دماوند یک آتشفشان خفته و نسبتا جوان است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. ولی در حال حاضر فعالیت آن به فوران گازهای گوگردی از چند تنوره کوچک در وجه جنوبی قله محدود شده است . کوه دماوند در سی ام تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شد.
مسیرهای اصلی صعود
برای رسیدن به قله دماوند، مسیرهای مختلفی وجود دارند که مسیر دسترسی به همه آن ها جاده پر پیچ و خم هراز است. روستای ناندل و شهرهای کوچک پلور و رینه پایگاه های اصلی صعود به دماوند زیبا هستند.
صعود به دماوند بطور معمول از چهار جبـــــهه اصلی انجام می شود: (سمت راست) و دوبی سل (سمت چپ) صورت میگیرد. مسیر شمالی از سنگ بزرگ واقع در جنوب غربی روستای ناندل شروع میشود. این مسیر دو جان پناه در ارتفاعهای ۴۰۰۰ متر و ۴۷۰۰ متر دارد. به دلیل شیب تند وضرورت حمل کوله تا ارتفاع ۴۷۰۰ متر، این مسیر دشوارترین مسیر صعود به شمـــــار می رود.
جبهه شمال شرقی؛ مسیر شمال شرقی به نسبت مسیرهای دیگر طولانی تر است. این مسیر از روستای حاجی دلا در شمال قله آغاز می شود و پس از عبور از گوسفند سرا و دشت چمن به جانپناه تخت فریدون می رسد و پس از جانپناه تخت فریدون با عبور از یخچال عروسکا در انتهای مسیر با یال شمــالی یکی می شود و به قله می انجامد.
جبهه غربی؛ مسیر غربی از پارکینگ در ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر آغاز می شود و پس از حدود ۳ ساعت کوهپیمایی به پناهگاه سیمرغ می رسد و با ادامه مسیر بر روی یال غربی به قله منتهی میشود. در پناهگاه سیمرغ آب وجود دارد و شیب انتهای مسیر غربی به نسبت زیاد است.
جبهه جنوبی؛ از سمت جنوب شرقی کوه، پلور، رینه، حسینیه صاحب الزمان و بارگاه سوم در این مسیر قرار می گیرند. پاکوبهای این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح اند و همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد. در مسیر جنوبی، آبشاری وجود دارد که همه سال یخ زده است و تنها در تابستانهای بسیار گرم، جاری می شود که به همین دلیل به آن آبشار یخی گفته می شود. این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع ترین آبشار خاورمیانه است.
گزارش برنامه
برای یک صعود نرمال به دماوند از مشهد به حدود چهار و نیم روز زمان نیاز دارید. اگر در تعطیلات رسمی به دماونـد سفر می کنید باید ترافیک جاده هراز و یک طرفه شدن این جاده را در ایام تعطیلات در نظر داشته باشید.برای صعود از جبهه جنوبی می بایست ابتدا به شهر کوچک رینه برویم. صبح روز جمعه ۲۶ تیرماه ۹۴ از مشهد با یک دستگاه اتوبوس راهی شهر کوچک ولی زیبای رینه می شویم. پس از ۱۶ ساعت، در جاده هراز بعد از عبور از گزنک و لاریجان به ابتدای جاده کوهستانی و پر پیـــــــچ و خم رینه می رسیم. جاده ای که ما را از ارتفاع ۱۶۰۰ متری به ارتفاع ۲۰۰۰ متری می رساند. آنجا یک قرارگاه کوچــــــک و دنج میزبان کوهنوردان و علاقه مندان به دماوند است. این قرارگاه تحت نظارت و مدیریت فدراسیون کوهنوردی اداره می شود و ظرفیت پذیرایی از ۳۰ نفر را دارد و در آن امکاناتی مثل خوابگاه عمومی، اتاق خصوصی، حمام و سرویس های بهداشتی، آشپزخانه و پارکینگ پیش بینی شده که با هزینه ای اندک در اختیار کوهنوردان قرار می گیرد.شب را در این مکان به صبح می رسانیم .
صبح روز شنبه ۲۷ تیرماه پس از صرف صبحانه راهی حسینیه صاحب الزمان می شویم. جایی که آغاز مسیر پیاده روی به سمت قله دماوند است. فاصله رینه تا حسینیه حدود ۹ کیلومتر است که ۴ کیلومتر آن خاکی گردنــــــه ای و همـراه با شیب های تند است. با توجه به مصوبه اخیر کارگروه صیانت از دماوند قرار نیست هیچگاه این جاده آسفالت شود. همچنین با تصویب این کارگروه به تازگی در ابتدای قسمت خاکی این جاده یک نگهبانی ایجاد شده که عبور و مرور وسائل نقلیه را در این مسیر کنترل می کند. همچنین از هر خودرو مبلغی تحت عنوان ورودی دریافت کرده و یک کیسه زباله به ایشان تحویل می نماید. در صورتیکه زباله های خود را به این محل بازگردانند مبلغی به عنوان جایزه به آنها تحویل می شود.به دلیل کیفیت نامطلوب جاده پیمایش این مسیر با خودروی شخصی توصیه نمی شود و پیشنهاد می گردد از لندروور ها و یا نیسان هایی که به این منظور در محل نگهبانی حضور دارند استفاده شود.
با توجه به تردد زیاد کوهنوردان در این منطقه کسب و کار تعدادی از اهالی حمل و نقل، اسکان و راهنمایی کوهنوردان و گردشگران است . ما مسیر رینه تا حسینه را با نیسان های محلی رینه طی می کنیم. حسینه صاحب الزمان در سال ۱۳۷۱ احداث شده و در کنار آن تعدادی شبستان جهت اطراق و شب مانی کوهنوردان و علاقه مندان پیش بینی شده است که البته فاقد روشنایی برق است و امکانات محدودی دارد. همچنین کافه و فروشگاه کوچکی در کنار آن وجود دارد که پذیرای کوهنوردان خسته از قله برگشته و گردشگران حاضر در منطقه است . ارتفاع این محل حدود ۳۰۰۰ متر است .در فصل صعود معمولا تعدادی قاطرچی نیز در این محل حضور دارند که در صورت تمایل می توانید کوله های خودرا به ایشان بسپارید تا به بارگاه سوم که آخرین محل شب مانی قبل از صعود است حمل کنند. کرایه حمل بار رفت و برگشت حدود ۶۰ هزار تومان خواهد شد. ما کوله های اصلی را که حاوی لوازم شب مانی ،آذوقه اصلی، لوازم پخت و پز و پوشاک گرم هستند را به قاطرچی ها می سپاریم و با یک کوله کوچک حاوی مقداری تنقلات یک بطری آب و یک لباس گرم به سمت بارگاه سوم حرکت می کنیم.فاصله حسینیه تا بارگاه سوم حدود ۴ کیلومتر است و شیب نسبتا ملایمی دارد. یک مسیر مالروی مشخص با پاکوب های واضح، تنها مسیر دسترسی به بارگاه سوم هستند. در فصل صعود، در جبهه جنوبی پاکوب های صعود دسته کمی از پیاده روهای خیابان ولیعصر تهران ندارد! بسپارید تا به بارگاه سوم که آخرین محل شب مانی قبل از صعود است حمل کنند. کرایه حمل بار رفت و برگشت حدود ۶۰ هزار تومان خواهد شد. ما کوله های اصلی را که حاوی لوازم شب مانی ،آذوقه اصلی، لوازم پخت و پز و پوشاک گرم هستند را به قاطرچی ها می سپاریم و با یک کوله کوچک حاوی مقداری تنقلات یک بطری آب و یک لباس گرم به سمت بارگاه سوم حرکت می کنیم.فاصله حسینیه تا بارگاه سوم حدود ۴ کیلومتر است و شیب نسبتا ملایمی دارد. یک مسیر مالروی مشخص با پاکوب های واضح، تنها مسیر دسترسی به بارگاه سوم هستند. در فصل صعود، در جبهه جنوبی پاکوب های صعود دست کمی از پیاده روهای خیابان ولیعصر تهران ندارد!
مسیر مملو از گل های شقایق وحشی است. بوته های گون به گل نشسته اند. با هر قدم عطر آویشن و کاکوتی در فضا پراکنـده می شود و روبرویت تابلوی تمام قد از شکوه دماوند زیبا.
تیم ۲۲ نفره ما پس از حدود ۴ ساعت پیمایش با کوله سبک حدود ساعت ۱۳ به بارگاه سوم می رسد. قاطرچی ها قبل از ما به بارگاه رسیده اند و کوله ها را در محلی مشخص پیاده کرده اند. در بارگاه سوم که در ارتفاع ۴۲۰۰ متری واقع شده دو مکان جهت اسکان کوهنوردان وجود دارد.
۱- جانپناه قدیمی که در سال ۱۳۴۶ ساخته شده است. این پناهگاه به علت سقوط بهمن در زمستان سال ۱۳۵۱ از بین رفت و پس از یک سال، بنای سنگی جایگزین آن شد. در پیرامون آن مکانهایی برای چادر زدن آماده شده است.
۲- پناهگاه جدید که در سال ۱۳۸۷ و حدود ۵۰ متر بالاتر از جانپناه قدیم ساخته شده است. این پناهگاه شامل اتاق های کمک های اولیه، انبار کوله، انبار عمومی، غذاخوری،فروشگاه، آشپزخانه، ظرفشویی، اتاق مدیریت، اتاق خواب عمومی، اتاق خواب اختصاصی و سرویس بهداشتی عمومی است.
در فصل صعود غالبا ظرفیت هر دو جانپناه تکمیل می شود و تعدادی از کوهنوردان در فضاهای اطراف که به همین منظور سنگچین و آماده سازی شده است چادر می زنند. ما نیز چادرهای خود را در کنار چادر سایر همنوردان در کنار پناهگاه برقرار می کنیم و ساعاتی را به استراحت صرف نهـــــــار و هم هوایی (تطبیق بدن با شرایط ارتفاع) می گذرانیم.مشکلی که در صعود به ارتفاعات بالای ۴۰۰۰ متر برخی از کوهنوردان با آن مواجه هستند بیماری ارتفاع و عوارض ناشی از آن است. با افزایش ارتفاع از فشار هوا و به تبع آن از غلظت اکسیژن در هوا کاسته می شود. بدن انسان جهت جبران این مسئله اقدام به گلبول سازی و افزایش حجم مایعات خـــون می کند. که این مسئله عوارض و نتایج نامطلوبی بر روی وضعیت جسمی فرد می گذارد. سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، عدم تعادل، ضعف بینایی، بی خوابی، بی اشتهایی و در موارد حادمشکل ریوی و مغزی از عوارض حضور در ارتفاعات بلند است. البته همه این عوارض بسیار به نــدرت در یک فرد دیده می شود و فارغ از آمادگی جسمانی، شدت آن بسته به فیزیولوژی بدن هر فرد متفاوت خواهد بود.برای مقابله با این اثرات نامطلوب راه های گوناگونی توصیه می شود. صعود تدریجی و آهسته، استراحت و شب مانی در ارتفاعــات، ورزش های هوازی و تغذیه صحیح قبل از صعود. یکی از متداول ترین راه ها برای مقابله با اثرات ارتفاع، هم هوایی است . بــــــرای هم هوایــی می بایست تا ارتفاعی بالاتر از محل شب مانی صعود کرد و سپس ارتفاع کم کرد و در ارتفاع پایین تر اطراق نمود.
یکشنبه ۲۸ تیرماه
بطور معمول صعود از بارگاه سوم تا قله و برگشت به بارگاه حدود ۱۲ ساعت بطول خواهد انجامید. به همین دلیل اغلب تیم ها سحرگاه صعود خودرا شروع می کنند تا قبل از تاریکی هوا به کمپ بازگشته باشند. ساعت ۴ صبح تیم ما آماده حرکت است. از اینجا شیب مسیر کمی تندتر خواهد شد و صعود به کندی صورت خواهد گرفت. سرمای سحرگاه در ارتفاع ۴۲۰۰ متر کمی آزاردهنده است . با افزایش ارتفاع شــدت باد نیز بیشتر می شود. کم کم وارد ابرهای نزدیک قله می شویم. آبشار یخی زیبا در سمت راست مسیر، یک یال آنطرف تر، نوید ارتفاع ۵۰۰۰ متر را می دهد. فضا همچنان سرد و مه آلود است و باد بسیار تندی می وزد.حدود ساعت ۱۱ ظهر است که به ارتفاع ۵۴۰۰ متر می رسیم. کم کم بوی تند گوگرد به مشام می رسد. دیگر خبری از پوشش گیاهی و گل های زیبای دماوند نیست. اینجا تپه گوگردی است .در مسیر برخی کوهنوردان و تیم ها را می بینیم که ناامیدانه از بالا بازمی گردند. هوای خراب مانع صعودشان شده.در این میــان پیرمرد حدود ۷۰ ســـاله بـا قندیل های ۱۰ سانتی متری آویزان از سبیل هایش صحنه ای کمیاب را رقم می زند. کمی بالاتر بارش برف نیز به مشکلات اضـــافه می شود. اعضای تیم کمی مایوس شده اند ولی با صحبت های سرپرست امید به صعود دوباره در بین آنها جان می گیرد. ساعت ۱۲ ظهر است و ما هنوز آفتاب را ندیده ایم. خورشید پشت لایه ای ضخیم از ابرهای مخفی شده. صحبت های سرپرست امید به صعود دوباره در بین آنها جان می گیرد. ساعت ۱۲ ظهر است و ما هنوز آفتاب را ندیده ایم. خورشید پشت لایه ای ضخیم از ابرهای مخفی شده.
ساعت ۱۳ است، مه به قدری غلیظ است که نفر جلویی در صف صعود را به زحمت می توان دید. با وجود وزش باد از پشت سر باز هم بوی تند گوگرد بسیار آزاردهـــنده است. فعـــالیت دهانه های گوگردی باوجود مه غلیظ به وضوح مشخص است. هوای رقیق و بخارات گوگردی تنفس را بسیار دشوار کرده. اما این فضا نوید نزدیک بودن قله را می دهد. یک قانون مهم در کوهنوردی می گوید ساعت ۲ ظهر در هرکجای مسیر بودید، به سمت کمپ بازگردید. بنابراین ما تنها یک ساعت برای ادامه مسیر زمان داریم.
ساعت ۱۳:۳۰ بالاخره با گام هایی استوار و صبور بر فراز قله ایستاده ایم، شادی و شعف در بین همنوردان موج میزند، اشک شوق صورتشان را خیس کرده بود. یکدیگر را در آغــــوش می گرفتند و پروردگار را سپاس می گفتند. صخره های روی قله کاملا یخ زده اند. و تابلوها و یادمان های نصـب شده روی آن ها، کاملا با برف پوشیده شده اند. کاسه قله که پشت تخته سنگ ها قرار دارد کاملا در مه فرو رفته و اصلا دیده نمی شود. دما به راحتی به -۲۰ درجه سانتیگراد می رسد هوا هر لحظه بدتـر می شود. زمان اندک است، تنها چند عکس یادگاری و بازگشت به سمت کمپ .به محض اینکه قدم در راه بـازگشت می گذاریم. رعد و برق هم شروع می شود. دماوند زیبا و آرام، حالا قدرت نمــــــــایی می کند.کوهنوردان می دانند که هنگام رعد و برق حضور در ارتفاع ۵۶۰۰ متری چه معنی دارد. با فریاد های سرپرست و ارکان تیم، نفرات به سرعت ارتفاع کم می کنند.
تگرگ بی امان می بارد و به کمک بادِ مخالف، صورت ها را نوازش می کند. کلاه ها و عینک های طوفان اینجا به کـار می آید.
خوشبختانه رعد و برق در داخل ابرهای بالای سرماست و صاعقه به زمین اصابت نمی کند.
برف و تگرگ زمین را سپید کرده و مسیرها را کاملا پوشانده است. باورمان نمی شود آخر تیرماه است و تقریبا ۳۰ سانتیمتر برف روی زمین نشسته. پیدا کردن مسیر در این وضعیت تنها به کمک جی پی اس امکان پذیر است که خوشبختانه یک دستگاه از آن را به همراه داریم. نفرات پشت سر به کمک ردپاهای به جا مانده بر روی برف مسیر را پیدا می کنند. در ارتفاع ۵۲۰۰ در زیر یک طاق سنگی پناه میگیریم تا همه اعضای تیم به هم ملحق شوند. رعد و برق در ارتفاعات و همچنین در پایین دست همچنان ادامه دارد.پس از یکپارچه شدن تیم و اندکی استراحت دوبــــاره به راه می افتیم. تگرگ و برف گاه و بیگاه می بارد و قطع می شود. پایین آمدن در شیب های شنی به مراتب ساده تر است وسرعتمان را افزایش می دهد. به ارتفاع ۴۸۰۰ متری که می رسیم در پایین دست هوا صاف می شود و برای لحظاتی پناهگاه دیده می شود. نفس راحتی می کشیم و با خیـــــالی آسوده تر ادامه مسیر می دهیم.
ساعت۱۷ عصر است . همه اعضای تیم در صحت و سلامت به بارگاه سوم بازگشته اند. تیم هایی که در منطقه بودند یکی یکی عزم برگشت می کنند . پناهگاه حالا تقریبا خالی ست . ابرهای تیره بالای سرمان نوید شبی پر باران را می دهند و صدای رعد هنوز هم لحظه ای قطع نمی شود.جهت رفع خستگی و استراحت قرار است یک شب دیگر در بارگاه سوم بمانیم. چادرهایمان را همانجایی که هستند رها می کنیم و به پناهگاه می رویم تا خوابی آسوده تر داشته باشیم. یک وعده غذای گرم در پناهگاه دوست داشتنی دماوند خستگی و تنش های امروز را از تنمان خواهد زدود.تعدادی کوهنورد هلندی، فرانسوی و آلمانی در قرارگاه هستند که به خاطر وضعیت جوی هنوز موفـــق به صـــعود نشده اند و برای فردا برنـــــامه ریزی می کنند.شبی امن و آرام را در پناهگاه می گذارنیم تا برای پیمایش فردا مهیا شویم.
صبح دوشنبه ۲۹ تیرماه است. شب گذشته برف تمام دامنه های دماوند را سپید پوش کرده است. چادرهای ما هم زیر برف اند. پس از جمع آوری چادر ها و تحویل کوله ها به قاطرچی مسیر بازگشت را پیش می گیریم. در هوایی مه آلود ولی معتدل حدود ۳ ساعت پیمایش می کنیم تا به حسینیه صاحـــــــب الزمان می رسیم. نیسان ها آنجا منتظر ماهستند و ما را به رینه خواهند برد. از رینه راهی لاریجان می شویم تا خستگی صعود را با آبگرم معدنی این شهر توریستی از تن به در کنیم. نزدیک غروب است که کنار جاده هراز مجدداً سوار اتوبوس شده ایم و راهی مشهد هستیم. خاطرات دماوند زیبا و لذت وصف نشدنی صعود به بام وطن با همه سختی های راه و سختگیری های طبیعت در ذهنمان روشن و جاودان است .
به قلم:علی صنعتی/واحد مهندسی پویا گستر
