آيا مي‌توان در هر مکاني از لامپ کم‌مصرف استفاده کرد؟ آيا رعايت فاصله از آنها ضروري است و مدت زمان استفاده از آنها اهميت دارد؟ اگر لامپ کم‌مصرف شکست يا زماني که طول عمر آن به پايان رسيد چه بايد کرد؟
لامپ‌کم‌مصرف از طول عمر بيشتري نسبت به
لامپ‌معمولي برخوردار است و انرژي کمتري نيز مصرف مي‌کند. همين ويژگي‌ها است که باعث شده بسياري به مصرف اين نوع لامپ‌ها روي بياورند. اما لامپ کم‌مصرف خطراتي نيز در بر دارد.
يکي از معدود تحقيقات طولاني مدتي که در اين رابطه انجام شده نشان مي‌دهد اشعه فرابنفش آزاد شده از لامپهاي کم مصرف ميتواند آسيب جدي به پوست وارد کند.
محققان آمريکايي در بررسي که انجام دادند اين گونه عمل کردند: آن ها ميزان اشعه فرابنفش آزاد شده از لامپ کم مصرف و ضخامت پوشش فسفري روي حباب را اندازه گيري کردند. سپس در محيط آزمايشگاه قطعه اي از پوست سالم را در برابر اين اشعه قرار داده و نتايج مشاهدات خود را ثبت کردند.”مريام رافالوويچ” سرپرست اين تيم پژوهشي گفت ميزان اشعه فرابنفش تابيده شده بر پوست با ميزان تخريب آن رابطه مستقيم دارد.
مهم‌ترين عامل خطرآفرين در اين لامپ‌ها جيوه درون آنها است. جيوه از عناصر ضروري موجود در لامپ کم‌مصرف است. لامپ کم‌مصرف در صورت استاندارد بودن حدود دو و نيم ميلي‌ليتر جيوه در درون خود دارد. جيوه ماده‌اي سمي است و انتشار آن در محيط ميتواند اثرات نامطلوبي بر روي مغز يا جنين بگذارد. وجود جيوه همچنين ميتواند به عقيم‌شدن، سردرد و کاهش حافظه انسان بيانجامد.نبود يا کمبود آگاهي در مورد خطرات ناشي از جيوه موجود در لامپ کم‌مصرف ميتواند آن را به عاملي بر ضد محيط زيست و انسان تبديل کند.
نکاتي که بايد رعايت کرد
با اين حال تنها با رعايت چند نکته ساده مي‌توان از اين خطرات مصون ماند. نخستين نکته با اهميت مکاني است که از اين لامپ‌ها در آن استفاده مي‌شود.
دکتر مهران افخمي، کارشناس آلودگي‌هاي آب، زباله و مواد جامد، در گفت‌وگو با دويچه‌وله در مورد راهکارهاي کاهش خطرات لامپ کم‌مصرف مي‌گويد: «يکي از اين راهکارها اين است که در مکان‌هايي که افراد به صورت طولاني‌مدت در آنجا هستند، مثل اتاق‌هاي کار يا نشيمن، از اين لامپ‌ها استفاده نشود. بيشتر سعي شود در جاهايي که فرد از آنجا براي چند دقيقه عبور مي‌کند، مانند راهروها، پارکينگ‌ها و دستشويي‌ها از آنها استفاده شود».
افخمي توصيه مي‌کند: «راه ديگر، استفاده از اين لامپ‌ها به صورت مخلوط است. اين‌لامپ‌‌ها دونوع هستند، مهتابي و آفتابي که دو رنگ مختلف دارند. بهتر است که آنها را در کنار يکديگر و در کنار لامپهاي معمولي استفاده کرد. يعني مخلوطي از لامپهاي کم مصرف و معمولي در کنار هم تا ضعف يکديگر را پوشش بدهند يا اگر واقعا بايد فقط از لامپهاي کم مصرف استفاده کرد، از نوع نور سفيد و قرمز يا اصطلاحا آفتابي و مهتابي همراه با يکديگر استفاده کنند و فقط از يک نوع استفاده نشود».
تحقيقات نيز نشان مي‌دهد که استفاده همزمان از لامپهاي کم‌مصرف فلورسنتي فشرده با لامپهاي آفتابي از اثرات نامطلوب اين لامپ‌ها مي‌کاهد. آزمايش‌ها همچنين نشانگر آن است که لامپهاي کم‌مصرف رنگي اثرات زيا‌ن‌بخش کمتري نسبت به لامپهاي کم‌مصرف با نور سفيد دارند.
رعايت فاصله از لامپ کم‌مصرف نيز در حفظ سلامت انسان تأثير مي‌‌گذارد. لامپهاي کم‌مصرف از ويژگي تغيير فرکانس (شدت و ضعف نور) برخوردار هستند که ميتواند به چشم آسيب برساند و به بيماري‌هايي مانند آب مرواريد منجر شود.
دکتر افخمي مي‌گويد، کمترين فاصله از اين لامپ‌ها بايد حدود ۶۰ سانتي‌متر باشد: «نبايد از لامپهاي کم‌مصرف براي چراغ‌هاي مطالعه استفاده شود و بهترين کار اين است که ما کم‌کم به اين سمت برويم که از لامپهاي LED که خاصيت کم‌مصرفي‌شان را دارند ولي فاقد جيوه هستند، به جاي لامپهاي کم‌مصرف استفاده کنيم».
لامپ کم‌مصرف (CFL) از خود اشعه فرابنفش يا UV منتشر مي‌کند و بنابراين مدتي که انسان در معرض تابش نور اين نوع لامپ‌ها قرار دارد نيز در کاهش يا تشديد تأثيرات آن اهميت دارد.
دکتر مهران افخمي در اين باره مي‌گويد: «اگر شخصي بيش از چهار ساعت از شبانه روز در معرض اين لامپ‌ها است، بهتر است از کرم‌هاي ضدآفتاب براي قسمت‌هايي از پوست که در معرض نور اين لامپ‌ها هستند، استفاده کند و اين لامپ‌ها را حتي‌الامکان در محفظه‌هاي مشبک قرار بدهد تا نور مستقيم بشکند و به صورت شکسته‌شده در محيط پخش شود و فرد مستقيما در معرض نور قرار نگيرد».
درجه حرارت محيط نيز حائز اهميت است. وی مي‌افزايد: «اگر درجه حرارت هواي محيط بيش از ۴۸ درجه يا کمتر از صفر درجه سانتي‌گراد باشد، بهتر است از اين لامپ‌ها استفاده نشود. چون خارج از اين محدوده حرارتي تأثيرات اين لامپ‌ها بسيار بيشتر خواهد شد».
دکتر افخمي همچنين توصيه مي‌کند که از لامپهاي کم‌مصرف در محيط‌هايي استفاده شود که هوا در آن جريان دارد. همچنين در محيط‌هايي که داراي رطوبت بالا هستند، مانند گلفروشي‌ها، حمام و سونا، به هيچ عنوان نبايد از اين لامپ‌ها استفاده کرد.
توجه به طول عمر لامپهاي کم‌مصرف نيز بسيار اهميت دارد. عمر مفيد اين لامپ‌ها از ۵ تا ۱۰ هزار ساعت متغير است و مصرف‌کننده بايد بعد از انقضاي تاريخ مصرف، آنها را به مراکز خاصي تحويل دهد.
لامپ کم‌مصرف به علت جيوه موجود در آن «زباله خاص» به حساب مي‌‌آيد و ادغام آن با زباله معمولي اين امکان را به وجود مي‌‌آورد که جيوه با شيرابه زباله مخلوط شده و از طريق منابع آبي و خاکي و چرخه حيات و سپس از طريق موجودات زنده ديگر يا به طور مستقيم وارد بدن انسان شود.
اگر لامپ کم‌مصرف شکست
شکستن اين لامپ‌ها هم ميتواند به خطرات جدي منجر شود. گروه تحقيقاتي “فناوري سبز” يا “گرين تک” در ايران مي‌گويد، اگر لامپ فلورسنت بر روي خاک شکست تا چند سال هيچ نوع گياه و درختي در آن منطقه رشد نخواهد کرد.
دکتر افخمي نيز نسبت به خطرات شکستن لامپ کم‌مصرف هشدار مي‌دهد: «اگر لامپ کم‌مصرف شکست، لازم است چند مسئله رعايت شود، ابتدا محيط را بايد ۱۵ دقيقه ترک کرد تا بخارات پخش شده در محيط ته نشين شده و وارد سيستم تنفسي نشود».
او در ادامه مي‌گويد: «پنجره‌ها را بايد باز کرد تا هوا جريان يابد و مقداري از بخارات جيوه خارج شود و در نهايت اين که به هيچ عنوان از جارو برقي براي جمع کردن ذرات ريخته شده لامپ استفاده نشود. چون خود جارو برقي سبب پخش بيشتر ذرات جيوه در محيط مي‌شود و مشکلات آن را خيلي بيشتر مي‌کند».
بزرگ‌ترين خطري که شکستن لامپ کم‌مصرف ميتواند به وجود بياورد بريدگي‌‌هاي ناشي از تماس با لبه‌هاي تيز شيشه يا حباب لامپ در انسان است. خرده‌شيشه‌ها را بايد به روش صحيح جمع‌کرد و در کيسه‌اي قرار داد. محدوده مورد نظر را نيز بايد با دستمال مرطوب تميز کرد و در اين کيسه جاي داد.
اگر چاره‌اي جز استفاده از جارو برقي وجود ندارد بايد بعد از اتمام کار کيسه جارو برقي را تخليه و داخل محفظه را با دستمال مرطوب تميز کرد.
دويچه‌وله
پاپ ساينس
مهر
