كاربرد ليزر بسيار مختلف و متنوع است. از يك سي دي خوان ساده در كامپيوتر و يا اشعه اي كه براي خواندن «باركد» اجناس و نام محصولات در فروشگاه ها به كار مي رود، گرفته تا بررسي يك ميكروب از نظر وزن و تعيين ميزان وزن هسته سلول، از ليزر بهره گرفته مي شود.
انديشه و فكر اوليه ليزر به آلبرت اينشتين در سال ۱۹۱۶ همزمان با ارائه «تئوري نشر برانگيخته» برمي گردد. در سال ۱۹۶۰ اولين ليزر توسط «تئودور مايمن» ساخته شد و در ادامه از همان سال هاي اوليه انديشه به كارگيري آن در پزشكي آغاز شد و آثار آن در پژوهش هاي پزشكي مورد بررسي قرار گرفت.
ليزر يك نوع نور برانگيخته شده و پر انرژي است كه در شرايط عادي در طبيعت ديده نمي شود، ولي با تكنولوژي و وسايل خاص مي توان آن را ايجاد كرد. ليزر با نور معمولي تفاوت هايي دارد كه اين ويژيگي ها باعث توانايي ها و كاربردهاي خاص ليزر مي شود. نور معمولي مركب از چندين انرژي نوراني مرئي و نامرئي است كه اشعه ماوراءبنفش با كمترين طول موج ها تا اشعه مادون قرمز با بيشترين طول موج ها را در بر مي گيرد. اما ليزر تنها از يك نوع انرژي نوراني با طول موج مشخص ساخته شده است، لذا به آن نور «تك رنگ» هم مي گويند. تفاوت ديگر ليزر با نور معمولي انرژي آن مي باشد كه گاهي حتي چند هزار برابر نور معمولي مي تواند انرژي داشته باشد. بالاخره ويژگي سوم ليزر دقت و پايين بودن خاصيت انتشار نور ليزر است. بطوريكه در دستگاه هاي دقيق ليزر نور تابيده شده در فاصلة چند صد متري كاملاً مسير مستقيم خود را حفظ كرده و شعاع دايره محل تابش در نزديكي منبع ليزر تقريباً مساوي شعاع تابش در چند صد متري منبع مي باشد. اين خصوصيات ليزر باعث شده كه كاربردهاي فراواني در صنايع نظامي، غيرنظامي، علوم و تحقيقات و همچنين شاخه هاي مختلف پزشكي پيدا كند.
كاربرد ليزر در پزشكي و از جمله بيماري هاي پوستي از حدود ۴۰ سال پيش بصورت تحقيقاتي شروع شده و با آمدن دستگاه هاي جديدتر كه مؤثرتر و كم عارضه تر هستند جايگاه ويژه و وسيعي در درمان بيماري ها، پيدا كرده است.
مكانيسم انرژي ليزر جذب انرژي نوراني توسط مولكول هاي بافتي است. همانطوري كه در اثر تابش نور خورشيد اشياء بتدريج گرم مي شوند، تابش ليزر نيز باعث گرم شدن، داغ شدن و نهايتاً تخريب بعضي مولكول هاي حساس بافتي مي شود. از آنجايي كه ليزر تك طول موج مي باشد، فقط باعث داغ شدن و تخريب ساختمان هاي خاصي مي شود. در حالي كه افزايش حرارت در ساختمان هاي مجاور كه حساس نيستند زياد قابل توجه نمي باشد. لذا با انتخاب ليزر مناسب و با دانستن ويژگي هاي بافتي مي توان ضايعه مورد نظر را تخريب كرد در حاليكه كمترين صدمه ممكن به ساختمان هاي مجاور آن وارد شود.
جايگاه ليزر در دندانپزشكي :
در دنيا اين تكنولوژي بيش از چند دهه از عمرش نمي گذرد و شايد بيش از يك دهه نيست كه كاربردهاي معمول كلينيكي در دندانپزشكي پيدا كرده است. به عبارتي ما با يك پديده جوان روبه رو هستيم. از طرف ديگر اين تكنولوژي در حال توسعه و پيشرفت است. برخلاف باور عموم كه ليزر ابزاري است كه تنها مي توان از آن در پاره اي از امور درماني بهره گرفت، ليزر به عنوان يك فناوري مي تواند قابليت هاي مختلفي داشته باشد. از يك تشخيص ساده گرفته تا آثار شبه دارويي و همچنين عملكرد تخريبي آن با خصوصيات فيزيكي مختلف در شرايط متفاوت به منظور كاربردهاي مختلف. امروزه ليزر، تكنولوژي فوق مدرني است، در خدمت بشر.
در حال حاضر تعداد اندكي دستگاه ليزر با كاربري درماني در كشور وجود دارد. به عبارتي، اين تكنولوژي در كشور هنوز همه گير نشده است. تعداد دستگاه هاي ليزري كه با كاربري درماني در امر دندانپزشكي استفاده مي شود، شايد به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد. تعداد دندانپزشكاني كه در زمينه ليزر توانايي كار را دارند، بسيار محدود هستند. البته تمهيداتي در مراكز تحقيقاتي دانشگاه ها انديشيده شده تا با آموزش هاي دقيق و با رعايت استانداردهاي جهاني به اين تعداد، بر دانش و مهارت كافي آنان افزوده شود. پس تبليغاتي مبني بر ترميم دندان با ليزر كه حتي در برخي روزنامه ها و مجلات شاهد هستيم، پايه علمي ندارد
اساسا عبارت ترميم دندان با ليزر، چندان صحيح نيست. دندانپزشك مي تواند دندان بيمار را با استفاده از ليزر تراش بدهد و در نهايت امر براي ترميم دندان ها از «كامپوزيت» استفاده كند. كامپوزيت ها مواد همرنگ دنداني است كه به منظور پر كردن دندان به كار مي رود.
در حال حاضر با يك نور آبي رنگ كه به منظور فعال كردن روند «پلي مريزاسون» پخت كامپوزيت به كار مي رود، از اين نور استفاده مي شود. اين نور آبي رنگ كه از هالوژن ساطع مي شود، ليزر نيست. البته ناگفته نماند، ليزرهايي نيز مثل ليزر آرگون آبي وجود دارند كه توانايي انجام اين عمل را با محاسن و معايب خود دارند و ليكن به لحاظ هزينه مقرون به صرفه نبوده و در حال حاضر بيشتر در امور تحقيقاتي از آنها استفاده مي شود. در واقع عملا هيچ دستگاهي از اين دست در كلينيك هاي دندانپزشكي وجود ندارد.
كاربرد ليزر در بيماري هاي پوستي و زيبايي
به طور كلي كاربردهاي ليزر را به شكل زير مي توان دسته بندي كرد:
۱- درمان ضايعات وخال هاي عروقي كه معمولاً رنگ اين ضايعات قرمز روشن و يا تيره مي باشد.
۲- درمان انواع ضايعات رنگي و رنگدانه اي پوست كه شامل خال هاي رنگي پوست و خالكوبي ها مي شود.
۳- درمان و كاهش موهاي زائد و ناخواسته بدن.
۴- كاهش چين و چروك، فرورفتگي ها و جاي زخم هاي ناشي از بعضي بيماري هاي پوستي از قبيل آكنه
۵- درمان بعضي از انواع بيماري هاي پوستي از قبيل زگيل، جاي زخم هاي برجسته و خارش دار (كلوئيد)، ترك هاي پوستي ناشي از حاملگي و چاقي (striae) و ترميم زخم و…
۶- گاهي نيز از ليزر بعنوان وسيله اي براي برش بافت مي توان استفاده كرد. مشابه كاري كه تيغ جراحي انجام مي دهد با اين تفاوت كه خونريزي كمتري ايجاد مي كند.
ليزر اگزايمر وسيله اي است که از آن امروزه براي اصلاح جراحي عيوب انکسار استفاده مي شود.اعمال جراحي رايجي که از اين ليزر استفاده مي کنند شامل : ليزيک (LASIK)، لازک (LASEK)، (photorefractive keratectomy)PRK ، PTK Photo Refractive) Keratectomy ( و ….. است.
از ليزر اگزايمر از سال ۱۹۸۷ براي عمل PRK استفاده مي شد و در سال ۱۹۹۵ استفاده از اين ليزر در PRK مورد تأييد انجمن دارو و غذاي آمريکا FDA قرار گرفت.ليزر هاي اگزايمر خاصي براي ليزيک تأييديهFDA گرفته اند. اين ليزر، ليزر سرد (عدم توليد حرارت) بوده و اجازه برداشت دقيق بافت (به منظور شکل دهي مجدد سطح قرنيه)، بدون آسيب حرارتي به بافت هاي مجاور را مي دهد.
ليزر اگزايمر؛ ليزري بسيار دقيق بوده که با استفاده از امواج نوري با انرژي زياد و غير قابل رويت، سطح قرنيه را تراش ميدهد. پس مي توان سطح قرنيه را کم شيب تر يا پر شيب تر کرد. چنين مي توان تصور کرد که اين ليزر سطح قرنيه را طوري تراش مي دهد که انگار لنز تماسي دائمي روي قرنيه گذاشته باشيم.
معيارهاي اعمال جراحي ليزري
معيارهاي عمل ليزيک و ليزر (PRK) و لازک عبارتند از:
- حداقل سن ۱۸ سال و حد اکثر تا زماني که فرد آب مرواريد نداشته باشد.
- عدم تغيير قابل توجه نمره عينك در يكسال گذشته يعني حداکثر بيش از ۵/. ديوپتر تغيير نکرده باشد.
- ضخامت کافي قرنيه
- نزديک بيني ۱- تا ۱۰- ديوپتر
- آستيگماتيسم ۵/۰ تا ۶ ديوپتر
- دور بيني حداکثر تا ۶+ ديوپتر
- عدم وجود كواتوكونوس (قوزقرنيه)و يا نامنظمي در سطح قرنيه
- عدم وجود بيماريهاي عمومي نظير انواع روماتيسمِ، ديابت پيشرفته و نقص ايمني
- عدم حاملگي و شيردهي
- عدم وجود بيماريهاي چشمي مثل گلوكوم (آب سياه) ، آب مرواريد، خشکي متوسط تا شديد چشم و بيماري تبخال چشمي،
- گشاد نشدن بيش از حد معمول مردمک چشم در تاريکي
- داشتن توقعات واقعي از قابليت و تواناييهاي عمل جراحي ليزر (PRK) يا ليزيك در تصحيح ديد.
همچنين در افراد ديابتي، ليزر براي از بين بردن خونريزهاي شبکيه استفاده مي شود.
كاربرد ليزرها در جراحي
در جراحي از باريكه كانوني شده ليزراغلب ليزر (CO2) به جاي چاقوي جراحي معمولي ( يا برقي ) استفاده مي شود. باريكه فروسرخ ليزر CO2 به شدت به وسيله ملكولهاي آب موجود در بافت جذب مي شود و موجب تبخير سريع اين ملكولها و در نتيجه برش بافت مي شود. برتريهاي اصلي چاقوي ليزري را مي توان به صورت زير خلاصه كرد :
الف) دقت بسيار زياد به ويژه هنگامي كه باريكه با يك ميكروسكوپ مناسب هدايت شود.
ب) امكان عمل در نواحي غير قابل دسترس. بنابراين عملا هر ناحيه از بدن را كه با يك دستگاه نوري مناسب ( مثلا عدسي ها و آينه ها) قابل مشاهده باشد مي توان به وسيله ليزر جراحي كرد.
ج) كاهش فوق العاده خونروي در اثر برش رگهاي خوني به وسيله باريكه ليزر
د) آسيب رساني خيلي كم به بافتهاي مجاور.
استفاده از ليزر در درمان بيماريها
بيماريهاي عضلاني- اسکلتي و ارتوپدي: در درمان کشيدگيهاي تاندوني آرتريت روماتوئيد ، رفع اختلالات موجود در اتصالات عضلاني کمر دردها و کشيدگيها بکار مي‌رود.
بيماريهاي دهان و دندان: درمان پوسيدگيهاي دنداني پريودنتيتها بيماريهاي مخاط دهان ختلالات جويدن و … توسط ليزر صورت مي‌پذيرد.
در حوزه عصبی: درمان سردردها و ميگرن توسط ليزر امکان پذير مي‌باشد.
بيماريهاي عروقي: درمان واريسهاي وريدي ضايعات عروقي حاصله از بدو تولد و … .
