روز بين المللي نجوم در چند سال اخير تبديل به يکي از فرصتهاي اصلي براي ترويج دانش نجوم و علاقمند کردن مردم براي توجه به جهان بالاي سر خود بوده است. جهاني شگفت انگيز که هميشه انسان را مجذوب خود مي کرده و در طول تاريخ بارها با رشد و جهش هايي که تجربه کرده است، زندگي ما انسان ها را به سطحي ديگر از نظر معني شناختي منتقل کرده است.
شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران بنابر وظيفه خود در سال هاي فعاليت خود تلاش کرده تا برگزاري برنامه هايي را در تهران و ساير شهرستانها سامان دهد و درسال ۱۳۸۵ برنامه اي که با همکاري گروه هاي نجومي محلي در تهران و شهرستان هاي سراسر کشور برگزار شد باعث شد تا جايزه ويژه برگزاري روز جهاني نجوم در جهان در آن سال به ايران تعلق گيرد.
در روز نجوم منجمان آماتور (و گاهي حرفه اي) تلاش مي کنند عموم مردم را با زيبائي هاي آسمان آشنا کنند ، برخي از مردم تصور مي کنند “علم” چيز پيچده اي بوده و متعلق به دانشمندان است و از ارتباط آن با زندگي روزمره و زيبائي هاي آن در محيط اطرافشان اطلاعي ندارند. در روز نجوم مي توان تا حدي فاصله ميان محققان ، دانشمندن و مردم را کم تر کرد.
در برخي از کشورها، يک يا چند روز درهاي آزمايشگاه ها و رصدخانه ها به روي مردم عادي باز است تا همه مردم بتوانند با فعايت هاي علمي از نزديک آشنا شوند ، اما بيشتر رصدخانه ها براي دوربودن از آلودگي نوري و آلودگي هوا و کم کردن اثر جو ، در خارج از شهر و در ارتفاعات بالا قرار دارند و حتي اگر برخي روزها رصدخانه ها پذيراي مردم عادي باشند ، مراجعه مردم به رصدخانه ها مشکل است.
حدود ۳۰ سال پيش Doug Bergerپيشنهاد داد به جاي اينکه مردم را به خارج از شهرها و مناطق دوردست بکشانيم ،بهتر است در روز مشخصي از سال ، تلسکوپ ها را به داخل شهرها و به ميان مردم بياوريم .اين گونه بود که روز نجوم متولد شد.
تاريخچه :
سان فرانسيسکو را بايد در دوران معاصر يکي از پيشگامان تلاش براي ترويج نجوم دانست. در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ ميلادي برنامه هاي رصدي و شب هاي رصدي و ميهماني هاي آشنايي با آسمان فراواني از سوي گروههاي مختلف اين منطقه با هدف آشنا کردن مردم با نجوم جديد برگزار مي شد. براي مثال يکي از اين گروهها روزي در ماه سپتامبر که به “تربيع اول” ماه نزديکتر بود برنامه اي را در پارک عمومي شهر برگزار مي کردند و اعضا گروه با برپا کردن تلسکوپهاي خود در اين پارک ماه، سيارات، خوشه هاي ستاره اي و کهکشان آندرومدا را به مردم نشان مي دادند و هرگاه وضعيت هوا دچار تغيير مي شد مردم از سالن اجتماعات آن اطراف استفاده مي کردند.
اين سالها مقارن بود با رويکردي که ستاره شناس سرشناس آماتور، جان دابسون (مبدع استقرار هاي دابسوني) به ترويج نجوم داشت وي با شعار “تلسکوپ خود را همه وقت همه جا برپا کنيد” ، گروهي از منجمان را سامان داد که رفته رفته به رصدگران کنارگذر ها معروف شدند. در همان ايام اخترشناس آماتور سرشناس ديگري به نام داوگ برگر (Doug Berger) از زاويه ديگري به موضوع نگريست و اين سوال را مطرح کرد که چگونه مي توان لذتي را که در دنياي نجوم وجود دارد به ديگر مردم منتقل کند؟ و چر ا نبايد همه گروه ها يک برنامه مشترک در سال داشته باشند که به طور عمده مردم را به ديدن زيبايي هاي دنياي آسمان شب دعوت کنند تا آنها هم بتوانند از اين موقعيت لذت ببرند؟ اين ايده منجر به آن شد که در سال ۱۹۷۳، داوگ برگر به همراه انجمن نجوم کاليفرنياي شمالي اقدام به برگزاري اولين روز نجوم کنند. به سرعت اين رويداد از مرزهاي کالفرنياي شمالي گذشت و ليگ انجمن هاي نجومي آمريکا اقدام به برنامه ريزي و برگزاري آن در تمام آمريکاي شمالي نمود. پس از آن بودکه آوازه اين برنامه از مرزهاي آمريکا بيرون رفت و ديگر کشورها نيز علاقمند به برگزاري آن شدند و بدين ترتيب ليگ نجومي اين بار اقدام به هماهنگي برگزاري اين مراسم در ابعادي بين المللي کرد. اکنون نهادهاي نجومي ملي و بين المللي و آموزش علم و نجوم به حمايت از اين برنامه مي پردازند.
در ايران اين برنامه براي نخستين بار در سال ۱۳۸۰ برگزار شد. در آن سال رصدخانه آموزشي کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان (رصدخانه زعفرانيه) يک شب رصدي را به پاسداشت روز جهاني نجوم در شامگاه ۱۶ ارديبهشت ۱۳۸۰ برگزار کرد . همان شب شبکه ۴ سيما به همين مناسبت نخستين برنامه آسمان شب را به روي آنتن فرستاد.
سال ۱۳۸۱ گراميداشت روز جهاني نجوم ابعاد گسترده تري يافت. رصدخانه زعفرانيه تهران برنامه مفصلي را برگزار کرد و علاوه بر آن چند گروه ديگر در تهران نيز اقدام به برگزاري برنامه هاي مشابه کردند. در مشهد برنامه هايي با همکاري مرحوم دکتر عدالتي در گروه فيزيک دانشگاه فردوسي و روستاي رباط سنگ برگزار شد و در سعادت شهر شيراز و چند نقطه ديگر نيز برنامه هاي مشابهي برگزار شد. اما از سال ۱۳۸۲ اين برنامه ها وسعت فراواني يافت. در اين سال برنامه هايي در ده هاشهر ايران برگزار شد و در تهران نيز چندين مرکز براي اين برنامه مورد توجه قرار گرفت. در اين سال علاوه بر رصدخانه زعفرانيه تهران، کانون هاي پرورش فکري و گروههاي محلي اقدام به برگزاري اين مراسم نمودند. يکي از اين برنامه ها از سوي دانش آموزان مدرسه فرزانگان تهران وماهنامه نجوم با حمايت انجمن نجوم ايران در خانه هنرمندان تهران برگزار شد، به دليل ايده هاي نوآورانه اي که از سوي دانش آموزان فرزانگان براي ترويج نجوم به کار گرفته شده بود جايزه بهترين ايده هاي نو در برگزاري روز نجوم را از سوي ليگ جهاني نجوم به دست آورد.
اين روند با گستردگي بيشتري در سالهاي بعد ادامه يافت و در سال ۱۳۸۵ بيش از ۱۰۰ گروه در سراسر ايران به اين برنامه پيوستند و سبب شد تا جايزه ويژه برگزاري روز جهاني نجوم به نمايندگي از برگزار کنندگان به هماهنگ کننده اين برنامه (شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران) اهدا شود.
اهداف برگزاري روز نجوم چيست؟
بسياري از ما همه ساله در بهار گرد هم مي آييم و روز نجوم را گرامي مي داريم اما گاه آن قدر سرگرم برنامه ريزي اين برنامه مي شويم که فراموش مي کنيم اصلا براي چه اين روز را گرامي مي داريم و به همين دليل بد نيست اهداف اصلي برگزاري روز نجوم را پيش از برنامه ريزي براي ان مرور کنيم. بنابر تعريف راهنماي برگزاري جهاني روز نجوم روزي در فصل بهار است که گروههاي نجومي، آسمان نما ها ، رصدخانه هاي آموزشي و همه علاقمندان نجوم در کنار هم قرار مي گيرند تا به مردم نشان دهند دنياي نجوم تا چه حد هيجان انگيز، سرگرم کننده و زيبا است. براي ترويج تمام پيشرفت هاي علمي، تدارک ديدن منابع و اطلاعات نجومي براي مردم و دعوت آنها براي بهره مندي از زيبايي هاي آسمان شب ، اين روز گرامي داشته مي شود و شعارهاي اصلي با مضامين بردن نجوم به ميان مردم، “آسمان را نگاه کنيد” و “به بالا نگاه کنيد” براي آن انتخاب شده اند که اکنون شعار بردن نجوم به ميان مردم راهنماي اصلي برگزار کنندگان اين مراسم است که از سوي برخي از گروه ها به مدت ۱ هفته برگزار مي شود.
نکته مهم در اين بين آن است که بايد در تمام اقداماتي که براي برگزاري اين روز صورت مي گيرد، به ذات آن که لذت بردن از آسمان و دعوت مردم براي لذت بردن از اين زيبايي توجه کنيم. در سالهاي مختلف براي برگزاري اين مراسم يک تم اصلي نيز پيشنهاد مي شود مثلا در سال ۲۰۰۴ که شاهد وقوع پديده گذر زهره بوديم مراسم آن سال با تم گذر زهره برگزار شد و در سال ۲۰۰۹ نيز با تم سال جهاني نجوم برگزار شد.
برنامه های انجام شده در هفته نجوم در مشهد (سال ۱۳۹۴)
– ثبت نام کلاس هاي نجوم انجمن نجوم مشهد
– بازديد از رصد خانه دانشگاه فردوسي بصورت رايگان
– برگزاري گارگاه و برنامه رصد در برخي آموزشگاه هاي شهر
– شروع فعاليت دفتر انجمن نجوم مشهد
– برگزاري برنامههاي ويژه روز نجوم (۴ ارديبهشت ) در پارک ملت و فرهنگسراي غدير (شامل رصد آسمان، پرسش و پاسخ و…)
منبع : انجمن نجوم آماتوری مشهد – با تشکر از جناب آقای مهندس مطيعی