بهداشت روانی در محیط کار

بهداشت رواني همان سلامت فکر و قدرت سازگاري فرد با محيط و اطرافيان است. چون در مواجهه با چالش ها و مشکلات روزمره، ما بر اساس ويژگي هاي رواني خود با آن ها برخورد مي کنيم،هر چه از سلامت رواني بيشتر برخوردار باشيم به يقين آسيب پذيري ما کمتر خواهد بود. پس همچنان که از جسم خود مراقبت مي کنيم، روح خود را نيز بايد مقاوم تر کنيم تا زندگي بهتري داشته باشيم.
جوامع مختلف سعي مي کنند تا سياست هاي مربوط به بهداشت رواني را سازماندهي کنند. اصل کلي در اين تلاش سالم سازي محيط فردي و اجتماعي است که افراد جامعه را در بر مي گيرد.
اين نگرش حکم مي کند افراد بيش از پيش با بهداشت رواني و چگونگي پيشگيري و درمان بيماري هاي روحي آشنا شوند. چون در مواجه با چالش ها و مشکلات روزمره، ما بر اساس ويژگي هاي رواني خود با آن ها برخورد مي کنيم،هر چه از سلامت رواني بيشتر برخوردار باشيم به يقين آسيب پذيري ما کمتر خواهد بود.
بهداشت رواني در محيط کار يعني مقاومت در مقابل پيدايش پريشاني هاي رواني و اختلالات رفتاري در کارکنان سازمان و سالم سازي فضاي رواني کار به نحوي که هدف هاي چند گانه زير تأمين شود:
۱- هيچ يک از کارکنان سازمان به دليل عوامل موجود در سازمان گرفتار اختلال رواني نشوند.
۲- هر يک از کارکنان از اينکه در سازمان محل کار خود به فعاليت اشتغال دارند احساس رضايت کنند و علاقه مند به ادامه کار در آن سازمان باشند.
۳- هر يک از کارکنان سازمان نسبت به خود، رؤسا، همکاران خود و به طور کلي نسبت به جهان اطراف خود و خصوصاً نسبت به جايگاه خود در سازمان احساس مثبتي داشته باشند.
۴- همه کارکنان سازمان قادر به ايجاد روابط مطلوب با محيط کار و عوامل موجود در آن باشند.
اصول بهداشت رواني در سازمان
۱- ايجاد شرايطي که کارکنان سازمان با اعتقاد قلبي و با صميميت براي خود و همکاران خويش احترام قائل باشند.
۲- پرهيز از اعمال روشهاي مبتني بر زور و اجبار در محيط کار
۳- شناسايي استعدادهاي بالقوه کارکنان تحت نظارت و سپس فراهم ساختن شرايط لازم براي رشد و شکوفايي اين استعداد توسط مديران سازمان.
۴- شناسايي دلايل واقعي کم کاري، غيبت از کار، بي حوصلگي و بي علاقگي به کار، کم توجهي و بي دقتي کارکنان توسط مدير و پرهيز از قضاوت هاي کورکورانه و مبتني بر پيش داوري نسبت به اساس رفتار انسان.
۵- آشنا ساختن کارکنان با واقعيت هاي محيط کار و حذف آن دسته از معيارها و عوامل سازماني که از لحاظ اخلاقي، انساني و فرهنگ سازماني صحيح تلقي نمي شود.
عوامل تشکيل دهنده محيط کار
۱- عوامل فيزيکي
۲- عوامل انساني
الف- شخصيت و رفتار در سازمان: شخصيت از عناصر متعددي تشکيل مي شود که رفتارهاي انساني محصول شخصيت انسان است و صفات شخصيتي بر رفتــــــار اثر مي گذارد.
در اين جا صفاتي که رفتار سازماني را تحت تأثير مي گذارد عبارتند از:
عزت نفس:عزت نفس يعني نظر شخص درباره خود، اين نظر از طريق ارزشيابي هر شخصي از رفتارها، ظاهر، هوش، موقعيت اجتماعي خود و از طريق ارزشيابي ديگران از خود در او رشد مي يابد و بر نوع کار نيز اثر دارد .مثلاً کسي که عزت نفس بالايي دارد، در کار زياد خطر مي کند و به دنبال کـــارهاي سطح بالا مي رود و کارهايي را جستجو مي کند که نياز به رقابت هاي زيادي دارد.
به انتقاد، حساسيت زيادي نشان مي دهد و هدف هاي زيادي دارد و براي رسيدن به آنها تلاش هاي طاقت فرساا نجـــــام
می دهد.بنابراين يک مدير سازمان بايد براي کارکنان خود رقابت هايي به وجود آورد که آنها بتوانند موفقيت هايي به دست آورند و از اين طريق عزت نفس خود را رشد دهند و احساس نمايند براي کارهاي بالاتر شايستگي دارند.
براي از بين بردن تعارض ميان کار و زندگي، به کارفرمايان توصيه میشود:
– کارهاي اضافي را کم کنيد: يکي از اين روشها، جلوگيري از مکاتبه هاي اضافي و ارجاع آن از مديريت به کارکنان، اصلاح و بهبود فرآيندهاي کاري است. در اين زمينه با کارکنان مشورت کنيد.
– کاهش مأموريتهاي اداري
– کاهش پرداخت اضافهکاري و پرداختهاي جايگزين براي جبران هزینه هاي زندگي (پاداش براساس شايستگي و عملکرد)
– به کارکنان براي انجام اضافهکاري، فرصت «نه گفتن» بدهيد، به شرطي که وقفه در کارهاي اداري بهوجود نيايد.
– ساعتهاي کارِ شناور تدوين کنيد تا کارکنان بتوانند در طول هفته، چند روزي از اين ساعتهاي کاري استفاده کنند يا شرايط انجام کار در خانه را فراهم سازيد.
– نبايد کارکنان را براي انتخاب ميان پيشرفت شغلي و رسيدگي به خانواده تحت فشار بگذاريد، بلکه بايد راهکارها و شاخصهاي ارتقا و ترقي شغلي بهنحوي طراحي شود که به زندگي خصوصي کارکنان، صدمه اي نرساند.
راه هاي کنترل اضطراب
راههاي زيادي براي کنترل اضطراب شغلي وجود دارد. يکي از بهترين روشها، ورزش و تغذيه مناسب میباشد. روشهاي ديگر بر موضوعات خاصي چون مديريت زمان (کنترل زمان)، آموزش مداوم مهارتهاي اجتماعي مناسب توجه میکنند.يک روانشناس خوب نيز میتواند به شما کمک کند تا علت اضطراب خود را شناخته و روشهاي خاصي را براي غلبه بر آن اعمال کنيد.
روشنايي و نور محيط کار
مشاغل مختلف در محيطهاي مختلفي انجام میگيرند. برخي از مشاغل در محيط هاي باز و برخي در محيط هاي بسته انجام میشوند. در محيط هاي بسته ميزان روشنايي کافي و مناسب بسيار حائز اهميت است. بهطوري که هم نور کم و هم نور زياد میتوانند تأثيرات منفي روي فرد داشته باشد. برخي از اين تأثيرات جسمي است مثل تأثير روي دستگاه بينايي و برخي ديگر تأثيرات رواني هستند.
کار در محيط هاي بسته کم نور و همچنين پر نور اغلب با خستگي و تحريک پذيري فرد همراه هستند. افرادي که در چنين محيط هايي کـــــار میکنند بازده مناسبي ندارند و اغلب ويژگي هاي منفي رواني از خود نشان میدهند.
عامل سر و صدايي محيط کار در سلامت کارکنان
دستگاه شنوايي انسان به دامنه محدودي از اصوات حساس است به طوري که اصوات و سر و صداهايي که در طيف بالاي اين دامنه قرار میگيرند براي فرد آزار دهنده هستند. چنين صداهايي علاوه بر ايجاد مشکلات شنوايي در فرد تغييرات جسمي و رواني ديگري نيز به وجودمیآورند.
از لحاظ جسمي فشردگي عروق خوني ، تغييرات ضربان قلب ، گشاد شدن مردمک چشم ، بالا رفتن فشار خون ، کشيدگي عضلات و… رامیتوان مشاهده کرد. چنين شرايطي معمولا با علائم اضطراب همراه هستند.
پرخاشگري، بیاعتمادي و تحريک پذيري در افرادي که در محيط­هاي پر سر و صدا کارمیکنند مشاهده میشود.
رنگ ها نیز با تأثيري که بر روحيه و شرايط رواني فرد میگذارند به عنوان يک عامل محرک يا کسالت آور عمل میکنند. رنگ محيط کار علاوه بر تناسب آن با نوع کار بايد با شرايط رواني افراد نيز سازگاري خوبي داشته باشد.
تأثير آلودگي داخلي محيط کار و بهداشت محيط کار نيز که کاملا روشن و واضح است. تراکم کار، ساعات کار و زمان کار عوامل مهم ديگري هستند. تراکم زياد کاري، انجام کار در ساعات نامناسب که با خستگي و ضعف جسمي و رواني براي فرد همراه هستند، با تداوم در طول زمان سلامت جسمي و رواني فرد را تهديد خواهند کرد.
عوامل مربوط به مسائل ارتباطي از عوامل مهم ديگري هستند که بر روي فرد اعم از سلامت يا عملکرد او در محيط کار تأثير میگذارند. نوع ارتباطات موجود در محيط کار، نفوذ و اعمال قدرت مدير، شيوه ارتباطي و شخصيت و اهداف او نقش مهمي در بهداشت رواني فرد و ميزان خشنودي او از محيط کار دارند.
منبع:ماهنامه تدبیرشماره ۱۷۹/ به کوشش:الهام چوبینه/شرکت پویاگستر